Law vs Science?

Η επαφή της επιστήμης με την κοινωνία είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους, τόσο τους επιστήμονες όσο και τους αποδέκτες του επιστημονικού έργου. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η ιστορία με τον ιό Η1Ν1 και την σχετική συζήτηση για την πανδημία, τα εμβόλια και την ασφάλειά τους. Παλαιότερο παράδειγμα που έχει προβληματίσει την ελληνική κοινωνία είναι το θέμα με τους σεισμούς και την μέθοδο ΒΑΝ για την πρόγνωσή τους, ενώ λιγότερο ίσως μας απασχόλησε το θέμα του LHC και του CERN, από την πλευρά αυτή τη φορά (στην Ελλάδα τουλάχιστον) της αξίας της χρηματοδότησής του. Ένα άλλο θέμα, που κινείται θα έλεγα κάτω από το radar της καθημερινότητας, είναι και η διαμάχη για την εγκυρότητα της θεωρίας της Εξέλιξης και των φιλοσοφικών και θεολογικών (αλλά και κοινωνικών) προεκτάσεων που αυτή έχει. Η συζήτηση γύρω από αυτά τα θέματα φυσικά είναι πολύ μεγάλη. Αυτό που θα με απασχολήσει εδώ είναι ότι κάποιες φορές η "επαφή" της επιστήμης με την κοινωνία οδηγεί σε νομικά ζητήματα και δικαστικές διαμάχες.

Η πιο διάσημη περίπτωση μάλλον είναι η περίφημη δίκη για την διδασκαλία της εξέλιξης στα Αμερικάνικα σχολεία σε αντιδιαστολή με την διδασκαλία του ευφυούς σχεδιασμού. Πρόσφατα, δημιουργήθηκε νομικό θέμα για την στάση του ΠΟΥ στο θέμα της πανδημίας του Η1Ν1. Στην Ελλάδα πριν 2 χρόνια, αν δεν κάνω λάθος, κάποιος δήμαρχος ή νομάρχης επιχείρησε να κινηθεί νομικά εναντίων σεισμολόγου εξαιτίας της συζήτησης γύρω από τους σεισμούς στην Πελοπόννησο και το ζήτημα της πρόγνωσης. Τέλος, μια άλλη περίπτωση, σχετικά διάσημη κυρίως για την παραδοξότητά της είναι και η μήνυση που κατατέθηκε σε δικαστήριο της πολιτείας της Χαβάης ενάντια στο CERN για την πιθανότητα του πειράματος στο LHC να καταστρέψει την Γη δημιουργώντας μικροσκοπικές μαύρες τρύπες (η περίπτωση αυτή δεν είναι και η μοναδική, υπάρχει αντίστοιχη μήνυση και για τον Relativistic Heavy Ion Collider).

Αυτή η τελευταία περίπτωση έρχεται για ακόμα μια φορά στο προσκήνιο από τον δικηγόρο Eric E. Johnson, ο οποίος δημοσίευσε στο Tennessee Law Review το παρακάτω άρθρο:

The Black Hole Case: The Injunction Against the End of the World

What should a court do with a preliminary-injunction request to halt a multi-billion-dollar particle-physics experiment that plaintiffs claim could create a black hole that will devour the planet? The real-life case of CERN's LHC seems like a legal classic in the making. Unfortunately, however, no court has braved the extreme factual terrain to reach the merits. This article steps into the void. First, the relevant facts of the scientific debate and its human context are memorialized and made ripe for legal analysis. Next, the article explores the daunting challenges the case presents to equity, evidence, and law-and-economics analysis. Finally, a set of analytical tools are offered that provide a way out of the thicket - a method for providing meaningful judicial review even in cases, such as this one, where the scientific issues are almost unfathomably complex.

Για την παραπάνω εργασία γίνεται συζήτηση στο physicsworld.com στο άρθρο:

Law and the end of the world
Edwin Cartlidge examines the case of a US lawyer who believes that the courts must step in if required to halt experiments like the Large Hadron Collider

Το θέμα δεν είναι απλό. Δεν μπορώ να πω a priori με 100% βεβαιότητα ότι τέτοια ζητήματα πρέπει να είναι εκτός δικαστικών αρμοδιοτήτων, αφού το αντικείμενο περνά μέσα από τα πορίσματα της επιστήμης.
Δηλαδή, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι για παράδειγμα, κανένα δικαστήριο δεν είναι σε θέση και δεν πρέπει να κρίνει τα πορίσματα της θεωρίας της Εξέλιξης. Αυτό είναι καθαρά αντικείμενο της επιστήμης και η επιστήμη έχει τον τρόπος της να αξιολογεί την αλήθεια και την ακρίβεια κάθε επιστημονικής θεωρίας. Ή ένα δικαστήριο δεν είναι σε θέση να κρίνει αν και κατά πόσο μπορούν να σχηματιστούν ευσταθείς μικροσκοπικές μελανές οπές οι οποίες θα καταπιούν τη Γη. Αυτό είναι ένα ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί με καθαρά επιστημονικά δεδομένα και όχι με νομικούς όρους.

Από την άλλη, είναι σαφές το ότι αφορά και την κοινωνία το ενδεχόμενο ενός επιστημονικού πειράματος να έχει την δυνατότητα να προκαλέσει μια μεγάλης ή και μικρής κλίμακας καταστροφή. Οπότε γεννάται το ερώτημα του κατά πόσο μπορούμε να συμβιβάσουμε την απρόσκοπτη εξέλιξη της επιστημονικής έρευνας (πχ LHC) ή την λήψη αποφάσεων με βάση τα πορίσματα της επιστήμης (πχ εμβολιασμοί) με έναν στοιχειώδη νομικό έλεγχο ή ας πούμε νομική δυνατότητα παρέμβασης προς όφελος της κοινωνίας.

Μία τακτική που έχει ακολουθηθεί μέχρι σήμερα από την πλευρά της επιστημονικής κοινότητας είναι η δημιουργία "αναφορών ασφαλείας" από ομάδες επιστημόνων, όπου εξετάζεται η επικινδυνότητα των διαφόρων σεναρίων, όποτε αυτά προκύπτουν. Οι αναφορές αυτές αξιολογούνται μέσω διαδικασιών peer review που εξασφαλίζουν την επιστημονική τους αρτιότητα.

Θα μπορούσε δηλαδή να πει κανείς ότι με την τακτική αυτή, είναι σαν να περνάνε από "δίκη" οι υποθέσεις αυτές, με την διαφορά ότι το δικαστήριο είναι η διαδικασία peer review.

Φυσικά έχει νόημα να λέμε τα παραπάνω μόνο στις περιπτώσεις όπου η συζήτηση γίνεται γύρω από σοβαρά ενδεχόμενα και βασίζεται σε σοβαρά επιχειρήματα και η περίπτωση του LHC δεν με πείθει ότι είναι τέτοια. Αντίστοιχη είναι νομίζω και η περίπτωση των εμβολίων για την νέα γρίπη H1N1.

Όπως και να έχει, ακόμα και αν συμφωνήσουμε τελικά ότι θα πρέπει αυτές οι υποθέσεις να εμπίπτουν της αρμοδιότητας κάποιου δικαστηρίου, τότε αυτό θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να στελεχώνεται από νομικούς που θα έχουν εκπαιδευτεί και στα αντίστοιχα επιστημονικά πεδία έτσι ώστε να έχουν την δυνατότητα να κρίνουν.

Και για να κάνω ένα σχόλιο για την ελληνική πραγματικότητα, δεν ξέρω ποια είναι η κατάσταση στο εξωτερικό, αλλά η εμπειρία μου μου λέει ότι στην Ελλάδα, η στοιχειώδης επιστημονική σκέψη απουσιάζει από το δικαστικό σώμα.