Η σκανδαλώδης κατάσταση των ΧΥΤΑ.

Με αφορμή το πρόσφατο θέμα με την παράνομη χωματερή στο λατομείο Μαρκοπούλου και την όλη συζήτηση με τους ΧΥΤΑ, αποφάσισα να παρουσιάσω κάτι για αυτό το θέμα που με απασχολεί εδώ και αρκετό καιρό και φαίνεται να μην το γνωρίζει ο κόσμος γενικότερα ή να το αγνοεί για «κάποιο λόγο». Οι παρακάτω παραθέσεις είναι από μία ημερίδα που είχε γίνει στη Λεμεσό τον 3ο του 2006 με θέμα την διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Συγκεκριμένα είναι από την παρουσίαση του κ. Σταμάτη Περδίου, Μηχανολόγου Μηχανικού. Παραθέτω λοιπόν τα σημεία επί της ουσίας:

Στόχοι Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η εναπόθεση των στερεών αποβλήτων σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), αποτελούσε τα προηγούμενα χρόνια την κύρια μέθοδο διαχείρισης αυτών. Μία σειρά όμως από σημαντικά μειονεκτήματα των ΧΥΤΑ, όπως ο κίνδυνος ρύπανσης των υπόγειων υδάτων από βαρέα μέταλλα και διοξίνες, ο κίνδυνος διαφυγής του παραγόμενου βιοαερίου, ο περιορισμένος χρόνος λειτουργίας ενός ΧΥΤΑ, η απαιτούμενη μεγάλη έκταση εγκατάστασης και το μεγάλο κόστος μελλοντικής αποκατάστασης της επιλεγμένης περιοχής, οδήγησαν την τελευταία δεκαετία την Ευρωπαϊκή Ένωση στην αλλαγή της πολιτικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων (Σχ. 5).
Στη νέα πολιτική καθορίζεται η παρακάτω ιεράρχηση των δυνατοτήτων διαχείρισης των στερεών αποβλήτων:
* Πρόληψη παραγωγής αποβλήτων
Επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης καθαρών τεχνολογιών στη διαδικασία παραγωγής, οι οποίες βοηθούν στην ηπιότερη χρήση φυσικών πόρων.
* Επαναχρησιμοποίηση υλικών
Επιτυγχάνεται με τη θέσπιση μέτρων και κινήτρων επαναχρησιμοποίησης των υλικών, που προκύπτουν από την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής του αντίστοιχου προϊόντος. Ο κάτοχος των υλικών αυτών θα πρέπει να μπορεί να τα επιστρέψει για επαναχρησιμοποίηση.
* Αξιοποίηση υλικών
Το πρώτο στάδιο της αξιοποίησης περιλαμβάνει το διαχωρισμό των στερεών αποβλήτων στην πηγή ή σε ειδικές εγκαταστάσεις. Στη συνέχεια, τα χρήσιμα υλικά (χαρτί, μέταλλα, πλαστικό, γυαλί κ.λπ.), ανακυκλώνονται και επανέρχονται σε παραγωγικούς κύκλους μετά από κατάλληλη επεξεργασία. Να σημειωθεί ότι από την ανάκτηση 24.000 φύλλων χαρτιού σώζεται ένα δέντρο από την κοπή, ενώ απαιτούνται 51.000 kWh ηλεκτρικής ενέργειας για την παραγωγή 1 t αλουμινίου από βωξίτη και μόνο 2.000 kWh για την ίδια παραγωγή από ανακυκλούμενο αλουμίνιο! Τέλος, το οργανικό κλάσμα οδηγείται σε μονάδα λιπασματοποίησης για τη μετατροπή του σε οργανικό λίπασμα. Εναλλακτικά, η αξιοποίηση των στερεών αποβλήτων γίνεται με τη θερμική επεξεργασία τους.
* Διάθεση υπολειμμάτων
Η τελική διάθεση των υπολειμάτων από τη λιπασματοποίηση ή τη θερμική επεξεργασία γίνεται στους ΧΥΤΑ, οι οποίοι μπορούν πλέον να ονομάζονται ΧΥΤΥ, δηλαδή Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων.

Είναι λοιπόν προφανές ότι η υγειονομική ταφή δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν τεχνολογικά εύκολη και οικονομικά συμφέρουσα λύση, που μας βολεύει, αλλά σαν μία αναπόφευκτη επέμβαση στο οικοσύστημα με στόχο τη διάθεση μέρους των στερεών αποβλήτων. Δεν πρέπει δηλαδή να θεωρείται εναλλακτική λύση άλλων μεθόδων διαχείρισης, αλλά σαν τελευταίο τμήμα της λύσης του γενικότερου προβλήματος. Με απλά λόγια, εξαντλούμε όσες δυνατότητες μας παρέχει σήμερα η τεχνολογία και στο τέλος οδηγούμε στο ΧΥΤΥ μόνο τα μη αξιοποιήσιμα συστατικά των στερεών αποβλήτων, δηλαδή τα υπολείμματα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε 3 Οδηγίες, στις οποίες καθορίζονται με σαφήνεια οι στόχοι και τα μέτρα για τη σταδιακή μείωση των ποσοτήτων στερεών αποβλήτων, που οδηγούνται στους ΧΥΤΑ.

1. Οδηγία 94/62/ΕΚ
* Μέχρι τις 31/12/2005 πρέπει α) να ανακτάται, δηλαδή να συλλέγεται για νέα χρήση, τουλάχιστον το 50% των στερεών αποβλήτων συσκευασίας και β) να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 25% των στερεών αποβλήτων συσκευασίας.
* Μετά τις 31/12/2005 τα ποσοστά ανάκτησης και ανακύκλωσης θα καθορίζονται ανά πενταετία, με απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
2. Οδηγία 99/31/ΕΚ
*Μέχρι τις 16/7/2010 τα βιοαποδομήσιμα στερεά απόβλητα, που προορίζονται για τους ΧΥΤΑ, πρέπει να μειωθούν στο 75% της παραχθείσας ποσότητας το 1995.
* Μέχρι τις 16/7/2013 η μείωση πρέπει να φτάσει το 50%.
* Μέχρι τις 16/7/2020 η μείωση πρέπει να φτάσει το 35%.
3. Οδηγία 2000/76/ΕΚ
Καθορίζει τα μέτρα και τους όρους για την πρόληψη και τον περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος, από τη θερμική επεξεργασία των στερεών αποβλήτων.
Είναι ευνόητο ότι η ποσότητα των στερεών αποβλήτων, που δεν θα οδηγείται στους ΧΥΤΑ, θα πρέπει οπωσδήποτε να αξιοποιηθεί με λιπασματοποίηση ή θερμική επεξεργασία. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι, από το 2010 όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οφείλουν να αντικαταστήσουν τους ΧΥΤΑ με Ολοκληρωμένες Εγκαταστάσεις Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ). Δηλαδή, εγκαταστάσεις (Σχ. 6) που
θα αποτελούνται από τα παρακάτω τμήματα:
* Χώρο υποδοχής στερεών αποβλήτων
* Μηχανική διαλογή και χειροδιαλογή
* Μονάδα λιπασματοποίησης ή/και θερμικής επεξεργασίας
* Χώρο υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ), όπου θα οδηγούνται τα μη ανακυκλώσιμα υλικά και τα υπολείμματα της επεξεργασίας.

Για να είναι οικονομικά βιώσιμη μία τέτοια διαχείριση, θα πρέπει α) οι ΟΕΔΑ να εξυπηρετούν μεγάλες γεωγραφικές περιφέρειες και β) να δημιουργηθούν Μονάδες Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΜΜΑ), στις οποίες θα συγκεντρώνονται τα συλλεγόμενα από τα απορριμματοφόρα στερεά απόβλητα, θα συμπιέζονται και στη συνέχεια θα μεταφέρονται με μεγάλα αυτοκίνητα (Κοντέινερς) στους ΟΕΔΑ. Προφανείς θέσεις για δημιουργία των ΟΕΔΑ αποτελούν οι υφιστάμενοι μεγάλοι ΧΥΤΑ, καθώς και τα λιγνιτορυχεία ή τα λατομεία, τα οποία παρέχουν τεράστια χωρητικότητα. Έτσι θα έχουμε άμεση χρήση του παραγόμενου λιπάσματος για την αποκατάσταση των εδαφών, ενώ το παραγόμενο καύσιμο (RDF) θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στους λιγνιτικούς σταθμούς.

Τα πλεονεκτήματα της διαχείρισης αυτής είναι τα ακόλουθα:
* Μείωση του κόστους συλλογής των στερεών αποβλήτων, δεδομένου ότι στο κύκλωμα συλλογής - μεταφοράς το 75 - 80% των δαπανών αντιστοιχεί στις δαπάνες του προσωπικού συλλογής.
Αυξάνοντας λοιπόν τον χρόνο συλλογής σε βάρος του χρόνου μεταφοράς, περιορίζουμε τον αριθμό των ατόμων και των απορριμματοφόρων, μειώνοντας έτσι το κόστος.
* Βελτίωση των κυκλοφοριακών συνθηκών στις μεγάλες πόλεις, λόγω της μείωσης του αριθμού δρομολογίων των απορριμματοφόρων.
* Αισθητή μείωση του κόστους επεξεργασίας και διάθεσης των στερεών αποβλήτων, επειδή αυξάνεται σημαντικά το μέγεθος των εγκαταστάσεων (οικονομία κλίμακας). Να σημειωθεί ότι το κόστος διάθεσης 1 t στερεών αποβλήτων σε μία μεγάλη μονάδα είναι 5 φορές μικρότερο από ό,τι σε μία μικρή!
* Καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος από το βιοαέριο και τα στραγγίσματα, τα οποία είναι 30 φορές πιο ρυπογόνα από τα αστικά λύματα! Είναι άλλωστε γνωστό ότι το μικρό μέγεθος των ΧΥΤΑ καθιστά απαγορευτική στην πράξη την ίδρυση και λειτουργία των αναγκαίων εγκαταστάσεων, για την επεξεργασία των στραγγισμάτων και την αξιοποίηση ή καύση του βιοαερίου. Έτσι, τα στραγγίσματα καταλήγουν δυστυχώς στο πλησιέστερο χαντάκι και το βιοαέριο στην ατμόσφαιρα!

Επισημαίνω ως ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες τις σχετικές οδηγίες και ειδικότερα την οδηγία 99/31/ΕΚ που λέει ότι Μέχρι τις 16/7/2010 τα βιοαποδομήσιμα στερεά απόβλητα, που προορίζονται για τους ΧΥΤΑ, πρέπει να μειωθούν στο 75% της παραχθείσας ποσότητας το 1995, και προβλέπει ότι από το 2010 όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οφείλουν να αντικαταστήσουν τους ΧΥΤΑ με Ολοκληρωμένες Εγκαταστάσεις Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ).

Και συνεχίζω με την παράθεση των σχετικών με την Ελληνική πραγματικότητα:

Ελληνική Πραγματικότητα.

Σύμφωνα με τα Ελληνικά πληθυσμιακά στοιχεία του 2001 (10.956.500 κάτοικοι) και την ποσότητα των παραγομένων στερεών αποβλήτων την ίδια χρονιά (4.559.000 t), η μέση παραγωγή ανά κάτοικο ανέρχεται σε 1,14 kg/ημέρα. Η αντίστοιχη τιμή στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανέρχεται σε 1,48 kg/ημέρα, είναι δηλαδή 23% μεγαλύτερη από την Ελληνική.
Από το σύνολο των παραπάνω στερεών αποβλήτων, το 8,8% ανακυκλώθηκε (401.000 t), το 51,1% (2.328.000 t) οδηγήθηκε στους ΧΥΤΑ και το 40,1% (1.830.000 t) κατέληξε στις χωματερές (Σχ. 8), οι οποίες το 2001 ξεπερνούσαν τις 2.100! Τα ποσοστά ανακύκλωσης κατά είδος είναι 65% για το χαρτί, 3% για τα πλαστικά, 10% για τα μέταλλα και 19% για το γυαλί.
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90, ολόκληρη η Ελλάδα αποτελούσε μία απέραντη χωματερή και ένα γιγαντιαίο πρόχειρο βόθρο. Τα πάσης φύσεως απόβλητα κατέληγαν σε ποτάμια, παραλίες ή χαράδρες, καταστρέφοντας το περιβάλλον -που υποτίθεται το πουλούσαμε στους ξένους τουρίστες- και μεταβάλλοντας ολόκληρες θάλασσες σε βρωμόνερα (π.χ. Σαρωνικός, Θερμαϊκός). Μέχρι και στην πιο απόμακρη γωνιά της Ελλάδας, οι ανεξέλεγκτες χωματερές αποτελούσαν χαρακτηριστικό γνώρισμα της... εθνικής χλωρίδας, καταστρέφοντας το οικοσύστημα και προκαλώντας ένα μεγάλο ποσοστό από τις καλοκαιρινές πυρκαγιές.
Οι τελευταίες απορφάνισαν την Ελληνική γη από τα δάση, με άμεσα αποτελέσματα την αδυναμία συγκράτησης των νερών της βροχής, τις καταστροφικές πλημμύρες και τη δραματική μείωση των υπόγειων υδάτινων πόρων.
Στο υδροκεφαλικό Λεκανοπέδιο της Αττικής των 5 εκατομμυρίων κατοίκων, που μέσα σε πολύ λίγο χρόνο τετραπλασίασε τον πληθυσμό του, χωρίς την παραμικρή πρόβλεψη για αναβάθμιση των απαραίτητων υποδομών, το σοβαρό θέμα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων δεν αντιμετωπίστηκε ριζικά. Μέχρι πριν από 30 χρόνια, τα απορρίμματα πήγαιναν στον ανοικτό σκουπιδότοπο του Σχιστού. Όταν ο χώρος αυτός γέμισε, αποφασίστηκε η δημιουργία του ΧΥΤΑ στα Άνω Λιόσια, έναντι σοβαρών ανταλλαγμάτων για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Οι επιστήμονες εισηγήθηκαν σύγχρονες μεθόδους διαχείρισης, αλλά και τη δημιουργία και άλλων ΧΥΤΑ περιφερειακά της Αττικής, έτσι ώστε α) να μην επιβαρύνεται περιβαλλοντικά μόνο η Δυτική περιοχή του Λεκανοπεδίου και β) να αυξηθεί η διάρκεια λειτουργίας των ΧΥΤΑ. Φυσικά, δεν εισακούστηκαν! Έτσι σήμερα ο ΧΥΤΑ στα Άνω Λιόσια μπορεί να δεχθεί ακόμη απορρίμματα δύο περίπου μηνών, ενώ οι τρεις περιφερειακοί ΧΥΤΑ στη Φυλή, την Κερατέα και το Γραμματικό, που άρχισαν να συζητούνται το 1998, δεν έχουν κατασκευαστεί γιατί περιμένουμε την απόφαση του Ε΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας για τη χωροθέτηση. Να σημειωθεί ότι, η γνωμοδότηση των εισηγητών είναι θετική μόνο για το Γραμματικό.
Όταν χαλάσει το καζανάκι στο λουτρό ενός σπιτιού, η οικογένεια καταλαμβάνεται από πανικό μέχρι να αποκατασταθεί η βλάβη και να συνεχίσει απρόσκοπτα η ροή της καθημερινότητας. Όταν διαπιστωθεί πρόβλημα στο σύστημα αποχέτευσης επικρατεί παράνοια! Στο σπίτι της μεγαλύτερης οικογένειας της Ελλάδας, το Λεκανοπέδιο της Αττικής, το "σύστημα βούλωσε" εδώ και πολλά χρόνια και κανένας αρμόδιος δεν νοιάστηκε να φωνάξει έναν υδραυλικό να δώσει λύση στο πρόβλημα! Κάθε φορά που προκαλείται μια κρίση, είτε για λόγους πραγματικούς, είτε για λόγους πρόσθετου οικονομικού οφέλους, από εκείνους που έχουν αναλάβει έναντι αντιτίμου την... αενάως "προσωρινή" διαχείριση της κατάστασης, οι επιστήμονες δεν εισακούονται, οι δημοτικοί άρχοντες θεωρούν κεκτημένο δικαίωμα τα σκουπίδια τους να επιβαρύνουν μόνιμα μια μοναδική περιοχή στο Λεκανοπέδιο και οι πολιτικοί βρίσκουν μια εμβαλωματική λύση, που εξασφαλίζει την πορεία προς το επόμενο αδιέξοδο!

Την ώρα λοιπόν που οι υπόλοιποι εταίροι μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση συναγωνίζονται για την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης, λιπασματοποίησης και θερμικής επεξεργασίας, εμείς έχουμε να υποδείξουμε
α) υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης... πολιτικών, β) σοβαρές προσπάθειες αναζήτησης χώρων για εναπόθεση των στερεών αποβλήτων και γ) σχεδιασμό 120 νέων ΧΥΤΑ σε όλη την Ελλάδα μέχρι το 2008! Το πόσο παράλογος είναι αυτός ο εθνικός σχεδιασμός φαίνεται από τα παρακάτω στοιχεία:

1. Σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, από το 2010 οφείλουμε να αντικαταστήσουμε τους ΧΥΤΑ με ΟΕΔΑ.
2. Στη συντριπτική πλειοψηφία των ΧΥΤΑ, που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει πρόβλεψη για σύστημα επεξεργασίας. Θα απαιτηθούν, λοιπόν, χώροι για νέες συμπληρωματικές εγκαταστάσεις και οικονομικοί πόροι για τις νέες παρεμβάσεις.
3. Σε πολλούς ΧΥΤΑ, που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, δεν πραγματοποιείται επεξεργασία των στραγγισμάτων, αλλά ούτε και συλλογή, αξιοποίηση ή καύση του βιοαερίου. Τότε ποιά είναι η διαφορά των ΧΥΤΑ από τις χωματερές, όταν τα στραγγίσματα συλλέγονται στον πυθμένα και στη συνέχεια, μέσω αντλίας οδηγούνται ανεπεξέργαστα στο πλησιέστερο χαντάκι; Ίσως η μοναδική διαφορά έγκειται στα χρηματικά ποσά που έστειλε η Ευρωπαϊκή Ένωση (1 δισεκατομμύριο ευρώ) αγνοώντας πιθανόν την ελληνική πραγματικότητα!
4. Από τους 120 νέους ΧΥΤΑ οι 117 είναι μικροί, με δυναμικότητα κατώτερη των 40 t/ημέρα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αποκλείεται μελλοντικά να δημιουργηθεί μονάδα επεξεργασίας στους μικρούς ΧΥΤΑ, γιατί λόγω μεγέθους είναι οικονομικά ασύμφορο!
Αν σκεφθεί κανείς ότι απαιτούνται, σε ετήσια βάση, τουλάχιστον 240 εκατομμύρια ευρώ για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων και 320 εκατομμύρια ευρώ για τη διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων και σε αυτά προσθέσει τα 400 εκατομμύρια ευρώ, που έχουν προγραμματιστεί για την αποκατάσταση των χωματερών, τα εκατομμύρια ευρώ των προστίμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα εκατομμύρια ευρώ, που χάνονται από την αδυναμία αξιοποίησης των στερεών αποβλήτων, θα διαπιστώσει ότι οι απώλειες σε εθνικό επίπεδο υπολογίζονται σε δισεκατομμύρια ευρώ!

Κλείνω με τις σημαντικότερες επισημάνσεις από αυτή την παράθεση που είναι:
Σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, από το 2010 οφείλουμε να αντικαταστήσουμε τους ΧΥΤΑ με ΟΕΔΑ.
Στη συντριπτική πλειοψηφία των ΧΥΤΑ, που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει πρόβλεψη για σύστημα επεξεργασίας. Θα απαιτηθούν, λοιπόν, χώροι για νέες συμπληρωματικές εγκαταστάσεις και οικονομικοί πόροι για τις νέες παρεμβάσεις.
Σε πολλούς ΧΥΤΑ, που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, δεν πραγματοποιείται επεξεργασία των στραγγισμάτων, αλλά ούτε και συλλογή, αξιοποίηση ή καύση του βιοαερίου.
Από τους 120 νέους ΧΥΤΑ οι 117 είναι μικροί, με δυναμικότητα κατώτερη των 40 t/ημέρα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αποκλείεται μελλοντικά να δημιουργηθεί μονάδα επεξεργασίας στους μικρούς ΧΥΤΑ, γιατί λόγω μεγέθους είναι οικονομικά ασύμφορο!

Πραγματικά με προβληματίζει πάρα πολύ το γεγονός ότι τα παραπάνω δεν τα λαμβάνει κανείς υπόψη του, ιδιαίτερα με τους ρυθμούς που ακούγεται να δημιουργούνται ΧΥΤΑ. Και πάνω σ’ όλα αυτά έρχονται και ο κ. Σουφλιάς και το ΥΠΕΧΩΔΕ να αποφασίσουν να κάνουν τον Κηφισό βόθρο.

Μιας και φαίνεται πως αυτό θα είναι το τελευταίο μου ποστ για το 2007,

Καλή μας χρονιά και... καλά μυαλά...